نوروز در تاريخ

دانش ما از آغاز جشن گرفتن نوروز بسيار محدود است. مدارک نوشتاری در تاريخ ايران، تا قبل از قرن اول بعد از ميلاد ذکری از نوروز نمی کنند. هرچند که بسياری از محققان بر اين عقيده هستند که يکی از دلايل ساختمان مجموعه پارسه (تخت جمشيد)، جشن گرفتن نوروز و بارعام نوروزی شاهنشاهان هخامنشی بوده، اما نبود هيچگونه نشانه ای از وقوع اين مراسم در دوران هخامنشی، برای بعضی از دانشمندان اين سوال را پيش آورده که آيا نوروز در دوران باستانی به عنوان يک مراسم دولتی جشن گرفته می شده يا نه؟

نخستين برخورد ما با نوروز در مدارک تاريخی به سلطنت ولاش اول اشکانی (78-51 پ م) باز می گردد. ولاش اول را عموما" پايه گذار بسياری از مراسم ايرانی از جمله سده می دانند و نوشته شدن قسمتهايی از اوستا را نيز به دوران او نسبت می دهند. متاسفانه کمبود مدارک کامل ما را از تحقيق لازم در مورد جزئيات برگزاری نوروز در دوران اشکانی محروم می کند.

برعکس، از مراسم نوروز در دوران ساسانی(650-224 پ م) اطلاعات جامعی در دست داريم. کتيبه های ساسانی، پند نامه ها و ديگر قطعه های ادبيات ايرانی ميانه، از برگزاری جشن سال نو در دربار ساسانی صحبت می کنند. مراسم بار نوروزی که در آن شاهنشاه برای تمام اعضای دولت و نمايندگان ملت، بارعام ترتيب می داد، از بازمانده های مراسم ساسانی است.

مراسم بارعام شاهانه در دوران بعد از اسلام نيز باقی ماند و تمام شاهان ايران، حتی پادشاهانی که از اصل غير ايرانی ميامدند (مانند سلاطين غز و مغول) نيز دربار خود را برای برگزاری رسوم ايرانی و از جمله نوروز آماده می کردند. در دربار خلفای عباسی که از بسياری جهات خود را ادامه شاهنشاهان ساسانی می دانستند، نوروز از مهمترين جشنهای سال بود و بار نوروزی با تمام جلال و شکوه آن انجام می گرفت.

با وجود داشتن مدارک مورد اطمينان در مورد جشن گرفته شدن نوروز در دوران ساسانی، دليلی در دست نداريم که نوروز را جشنی با گذشته بسيار قديميتر از دوران ساسانی فرض نکنيم. بسياری از جشنهای مهم جهان در ابتدا تنها بوسيله مردم عامی برگزار می شدند و جزو برنامه های سلطنتی حساب نمی گشتند. قديمی بودن و دست نخوردن مراسم نوروز می تواند گواهی از اين باشد که اين جشن مدتها قبل از اينکه پادشاهان ساسانی (و شايد اشکانی) آنرا تبديل به جشنی رسمی کنند، وجود داشته و مانند امروز، بوسيله همه مردم ايران جشن گرفته می شده

رسومات سیزده بدر یا روز طبیعت

از آداب و رسوم روز سیزده بدر ، میتوان به سبزه گره زدن ، سبزه نوروزی را به دامن طبیعت سپردن و ماهی های نوروزی را در آبهای روان رها نمودن، اشاره کرد.

گره زدن سبزه در روز سیزده بدر از جمله رسومی بود که تقریبا تمام زنان و دختران، به خصوص دختران دم بخت و خانه مانده را در بر میگرفت و به این شکل انجام میشد که باید دو ساقه سبزه را به هم هفت گره بزنند و نیت بکنند تا حاجتشان روا شود. به همین دلیل در اولین فرصت به میان سبزه ها رفته، دو ساقه آنرا در دست میگرفتند و با خواندن اشعاری، نیت خود را بر زبان می آوردند. در ابتدا واجب بود بگویند "سبزی تو از من- زردی من از تو" و بعد مناسب با حاجت خود اشعاری را زمزمه میکردند که مشهورترین آنها این بود "سیزده بدر/ سال دگر/ خونه شوهر/ بچه به بغل" خلاصه، با هر گره نیتی کرده و بزرگترین دلهره آنها این بود که مبادا ساقه نازک سبزه پاره شود و حاجتشان روا نشود.

بسیاری از مراسمی که در جشن سیزده در ایران برگزار می‌شود ، معانی اساطیری و تمثیلی دارد. شادی و خنده به معنای فرو ریختن پلیدی و اندیشه‌های تیره ؛ مهربانی و روبوسی ، نماد آشتی و استحکام دوستی و پاکیزگی از دشمنی و عداوت ؛ به آب افکندن سبزه‌های هفت سین به آب رونده نماد فدیه به ایزد بانوی آب (آناهیتا) ؛ خوردن غذا در دشت نماد فدیه‌ی گوسفند بریان ؛ گره زدن سبزه برای باز شدن بخت ، تمثیلی از پیوند زن و مرد و ادامه‌ی نسل است.

از رسم‌های دیگر جشن سیزده بدر که در گذشته بسیار معمول بوده ، شرکت در مسابقات بُرد و باختی به ویژه اسب دوانی است که یاد آور نبرد ایزد باران با دیو خشکسالی است.

از دیگر رسم ‌های شوخی آمیز روز سیزده که مشخص نیست نخست از کجا آغاز شده، دروغ روز سیزده است. چنان که اروپاییان نیز روز اول آوریل که به روز سیزده‌ی فروردین ما بسیار نزدیک است(هر چهار سال یک بار سیزده‌ی فروردین و اول آوریل برابر می ‌شوند و در بقیه سالها فقط یک روز با هم فاصله دارند) این رسم را دارند. بطوری که یک سال در روز اول آ وریل ، رادیو فرانسه در اخبار ساعت هفت صبح اعلام نمود که امروز برج ایفل خراب خواهد شد. با شنیدن این خبر عده‌ی زیادی حیران و هیجان زده به محل برج رفتند و در آن جا با اعلامیه‌ی دروغ اول آوریل روبرو شدند.

پایه و اساس نحس شمردن روز سیزده یا عدد سیزده چیست و این اندیشه از چه فرهنگ و تمدنی نشات گرفته است ؟

در پاسخ به این پرسش ،گفته می شود که تمدن غرب و پیروان دین مسیح بر این عقیده اند که سیزدهمین فرد از حواریون حضرت مسیح که یهودا نام داشته ، عامل شناساندن حضرت مسیح به دشمنان او و در نتیجه باعث به صلیب کشیده شدن حضرت مسیح شده و بر اساس این تفکر ، عدد سیزده در تمدن غرب نحس شمرده می شود . و به نظر می رسد که ایده ی نامبارک بودن عدد سیزده در بین بعضی از ایرانیان، از این اندیشه ی غربی نشات گرفته باشد.

از طرف دیگر باید گفت که فرهنگ نحس شمردن روز سیزده ریشه ی عربی داشته و پس از حمله ی تازیان به ایران ،در بین بعضی از ایرانیان رواج پیدا کرده است . بدین معنی که اعراب هفت روز در هر ماه را نحس می دانستند و سیزدهم هم جز این روزها بوده است .

تنها چیزی که در فرهنگ ایرانی در مورد عدد سیزده وجود دارد «بد قلق» بودن عدد۱۳ به خاطر خاصیت بخش ناپذیری آن است.

اسامی روزهای ماههای شمسی بر مبنای گاهنامه ایران باستان:

روز اول = هورمزد

روز دوم = وهمن(بهمن)

روز سوم=اردیبهشت

روز چهارم=شهریور

روز پنجم=سپندارمز(اسفند)

روز ششم=خورداد

روز هفتم=امرداد

روز هشتم=دی / آذر(دی به آذر)

روز نهم =آذر

روز دهم=آبان

روز یازدهم = خورشید

روز دوازدهم =ماه

روز سیزدهم= تیر

روز چهاردهم = گوش

روز پانزدهم= دی / مهر(دی به مهر)

روز شانزدهم = مهر

روز هفدهم =سروش

روز هجدهم=رشن

روز نوزدهم=فروردین

روز بیستم = ورهرام

روز بیست و یکم=رام

روز بیست و دوم=باد

روز بیست و سوم=دی / دین (دی به دین)

روز بیست و چهارم=دین

روز بیست و پنجم = ارد

روز بیست و ششم=اشتاد

روز بیست و هفتم=آسمان

روز بیست و هشتم = ذامیاد

روز بیست و نهم = مار اسپند

روز سی ام = انارام

در پایان نکته شایان ذکر اینکه :

سیزده‌بدرِ روزی برای طلب باران فراوان در سال پیش رو، برای گرامیداشت و پاکیزگی طبیعت و مظاهر آن است بنابراین مواظب باشیم روز ویرانی و تباهی طبیعت نگردد